La route de Martissant, Haiti
Le musée de la Saline
Chantier citadelle 1820
Lide nasyon ak Peyi se yon konsèpt atifisyèl e resan
Chak maten nou ransanble pou nou salye drapo e pou chante im nasyonal . Nou fyè pou nou rakonte eksplwa zansèt nou yo. Ki kote santiman apatenans sa a soti? Laverite se ke lide yon nasyon se yon envansyon trè resan.
Nou souvan sipoze ke nasyon yo te toujou egziste, ke liy ki trase fwontyè yo te la depi lontan tou natirèlman
Men, tout peyi sou Latè yo envante
Ki sa ki yon peyi o jis?
Konstriksyon mit: Istwa ki ini nou
Nasyon yo bati sou yon seri de istwa espesyal ke yon rele “mit”, kwake resi sa yo plizoumwen vrè, yo kapab toujou melanje reyalite ak fiksyon, yo ka mete aksan sou sèten evènman epi minimize lòt. Men, objektif prensipal resi sa yo, se pa nesesèman presizyon istorik. Olye de sa, mit yo sèvi kòm yon siman kiltirèl, pou ekslike yo pou ki rezon endividi sa yo fè pati de yon kominote.
Gade bagay yo konsa: Chak peyi gen lejann fondatè li, pwòp ewo li ak pwòp evènman enpòtan li. Istwa sa yo ka ankre nan evènman reyèl, men avèk le tan, yo vin anbeli e yo pran yon sans ki pi pwofon. Yo ofri yon vèsyon senplifye e idealize ki ranfòse valè nasyonal yo e kreye yon santiman d idantite kolektif.
Senbòl ak rituèl: Drapo, im nasyonal ak jou ferye
Nasyon yo itilize senbòl ak rituèl pou ranfòse yon santiman d idantite pataje. Drapo yo vin tounen anblèm fyète nasyonal, koulè yo ak desen yo chaje ak siyifikasyon. Im nasyonal yo antre nan nanm yon pèp atravè melodi ak pawòl patriyotik ki selebre istwa ak valè yon nasyon. Fèt nasyonal yo komemore evènman enpòtan yo, rasanble moun pou yo kapab selebre detanzantan. Senbòl ak rituèl sa yo aji kòm rapèl vizib, palpab, ke ou kapab preske manyen
Fwontyè yo: Teritwa ak kat ki chanje
Ide yon nasyon souvan lye ak yon teritwa espesifik, yon moso tè ki gen fwontyè defini ki pou yon gwoup moun patikilye. Men, relasyon ki genyen ant nasyon yo
Toutolon listwa, fwontyè yo te varye e yo te chanje tankou sezon chanje.
Lagè, trete ak akò politik te redesine liy ki sou kat yo.
Tè ki te pou yon nasyon arive vin fè pati de yon lòt. pafwa pasifikman, pafwa nan konfli.
Moun ki ap viv andedan fwontyè sa yo konn chanje. Migrasyon, deplasman ak echanj kiltirèl toujou ap transfòme demografi nasyon yo. Moun travèse fwontyè yo, pote avèk yo lang yo, koutim yo ak tradisyon yo. Avèk letan, figi yon nasyon ka chanje radikalman.
Premier Gaou
C’est dans ma galère que la go Antou m’a quitté oh (ah nan guin nan wan)
C’est dans ma galère que la go Antou m’a quitté oh (ah nan guin nan wan)
C’est dans ma galère que la go Antou m’a quitté oh (ah nan guin nan wan)
C’est dans ma galère que la go Antou m’a quitté oh (ah nan guin nan wan)
Quand j’avais un peu oh (ah nan guin nan wan), matin, midi, soir (ah nan guin nan wan)
On était ensemble oh (ah nan guin nan wan), à la rue Princesse
Aux mille maquis oh (ah nan guin nan wan), Santos payait les poulets oh (ah nan guin nan wan)
L’argent est fini, Antou a changé de côté oh (ah nan guin nan wan)
Wari ban nan, elle a changé de copain oh (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Dieu merci pour moi, je savais chanter un peu oh (ah nan guin nan wan)
J’ai fait ma cassette oh, on me voit à la télé oh (ah nan guin nan wan)
Matin, midi, soir, c’est moi je chante à la radio oh (ah nan guin nan wan)
Antou a vu ça elle dit “le gaou a percé” oh (ah nan guin nan wan)
Attends je vais partir le couper oh (ah nan guin nan wan)
Et on dit premier gaou n’est pas gaou oh
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
On dit premier gaou n’est pas gaou oh
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
Dimanche matin, kòkò on frappe à ma porte oh (ah nan guin nan wan)
À ma grande surprise oh, c’est la go Antou je vois oh (ah nan guin nan wan)
On s’embrasse, j’ai dit oh, y a longtemps s’est plus revu oh (ah nan guin nan wan)
Elle veut me mentir oh, elle dit “chéri j’avais voyagé” oh (ah nan guin nan wan)
“Je suis de retour oh, je t’appartiens” oh (ah nan guin nan wan)
“Prends moi cadeau” oh (ah nan guin nan wan), “fais ce que tu veux” oh (ah nan guin nan wan)
Et on dit premier gaou n’est pas gaou oh
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
J’ai dit chéri kòkò eh, “qu’est-ce que tu veux manger?” oh (ah nan guin nan wan)
Sans même hésiter oh, elle me dit “poulet braisé” oh (ah nan guin nan wan)
On dit premier gaou n’est pas gaou oh
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
J’ai dit “chéri koko” eh, “c’est poulet tu veux manger?” Oh (ah nan guin nan wan)
Poulet est trop petit oh, ça peut pas te rassasier oh (ah nan guin nan wan)
“C’est caïman braisé” oh (ah nan guin nan wan), “je vais te donner” oh (ah nan guin nan wan)
“Kedjenou d’éléphant” oh (ah nan guin nan wan), “tu vas manger” oh (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan
Elle est fâché, elle dit elle s’en va à la maison oh (ah nan guin nan wan)
Si elle va à la maison, population va me tuer oh (ah nan guin nan wan)
Je lui ai demandé pardon eh, elle a accepté oh (ah nan guin nan wan)
À un moment donné, elle a tout gâté oh (ah nan guin nan wan)
Elle est quitté dans poulet, elle s’en va dans aloco (ah nan guin nan wan)
Et si c’est aloco, c’est pas compliqué oh (ah nan guin nan wan)
C’est plantation de bananes oh (ah nan guin nan wan)
Tu vas griller oh (ah nan guin nan wan)
Au lieu de fourchette oh (ah nan guin nan wan)
Ça peut pas bien piquer oh (ah nan guin nan wan)
C’est avec râteau oh (ah nan guin nan wan)
Tu vas manger oh (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan, nan guin nan wan (ah nan guin nan wan)
Et on dit premier gaou n’est pas gaou oh (ah nan guin nan wan)
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
Kader gaou oh (ah nan guin nan wan)
Blé go gaou oh (ah nan guin nan wan)
Soro Guillaume gaou oh (ah nan guin nan wan)
Sabine yo so gaou oh (ah nan guin nan wan)
Angelo gaou oh (ah nan guin nan wan)
Hotorino gaou oh (ah nan guin nan wan)
Blé niata oh (ah nan guin nan wan)
Dieu fit niata oh (ah nan guin nan wan)
Kader niata oh (ah nan guin nan wan)
Kader tu m’as niata oh (ah nan guin nan wan)
Blé niata oh (ah nan guin nan wan)
José-Michel est gaou oh (ah nan guin nan wan)
Émile est gaou oh (ah nan guin nan wan)
Coco est gaou oh (ah nan guin nan wan)
Honoré gaou oh (ah nan guin nan wan)
J’ai dit tu danses ah oh (ah nan guin nan wan)
Regardes ta science oh (ah nan guin nan wan)
J’ai dit tu danses ah oh (ah nan guin nan wan)
Nan guin nan wan (ah), oh
Tu danses ah oh (ah nan guin nan wan)
Et on dit premier gaou n’est pas gaou oh (ah nan guin nan wan)
C’est deuxième gaou qui est niata oh (ah nan guin nan wan)
Et on dit premier gaou n’est pas gaou oh (ah nan guin nan wan)
C’est deuxième gaou qui est niata oh ah
Ala de mistè
Bèna -Jemapèl
DEZYÈM REZOLISYON SOU ÒTOGRAF LANG KREYÒL AYISYEN
Depi refòm Minis Joseph C. Bernard (1979) ki pote non Refòm Bèna, òtograf
kreyòl la kontinye ap devlope selon bezwen itilizatè yo. Konstitisyon 1987 la
kreye Akademi Kreyòl Ayisyen (Atik 213). Konsa, avèk Lwa kreyasyon
Akademi Kreyòl Ayisyen an nan ane 2013, mete ak enstalasyon premye
Akademisyen yo nan ane 2014, AKA vini jwe wòl li kòm enstitisyon Leta
Konstitisyon peyi a bay responsablite pou li travay e pou li pran desizyon sou
lang kreyòl ayisyen an.
Nan mwa jen 2017, Akademi Kreyòl Ayisyen (AKA) pibliye Premye Rezolisyon
sou Òtograf lang kreyòl ayisyen an avèk kolaborasyon Ministè Edikasyon
Nasyonal ak Fòmasyon Pwofesyonèl (MENFP). Men, Premye Rezolisyon an pa
te kouvri tout aspè AKA te prevwa abòde yo.
Tousuit apre piblikasyon Premye Rezolisyon sou Òtograf la, Akademisyen yo
kontinye travay sou aspè yo pa te boukle nan Premye Rezolisyon an avèk lòt
demann ki vin genyen nan sosyete a. Se konsa Akademi Kreyòl Ayisyen prepare
yon Dezyèm Rezolisyon pou li prezante bay itilizatè yo.
Pou Akademi an rive nan Dezyèm Rezolisyon sa a, enstitisyon an reyalize divès
jounen atelye travay. Kèk nan enstitisyon patnè ki kolabore avèk AKA nan kad
reyalizasyon atelye sa yo se: MENFP, Ministè Kilti, Sekreteri d Eta pou
Alfabetizasyon (SEA), (Inivèsite Leta Ayiti (ILA), Fakilte Lengwistik Aplike
3
(FLA), Jounal Bon Nouvèl, elatriye. Anpil pèsonalite ak reprezantan enstitisyon
ki ap travay sou lang kreyòl la te patisipe nan atelye sa yo. Pami yo, nou ka site :
pwofesè kreyòl, direktè lekòl, kreyolis, pawolye, editè, tradiktè, reprezantan
inivèsite, reprezantan enstitisyon piblik kou prive, asosyasyon pwofesè kreyòl
nan depatman Nò, depatman Sant ak depatman Latibonit. Biwo Sekretarya
egzekitif AKA a ranmase reyaksyon ak pwopozisyon tout patisipan yo, epi li
soumèt yo bay Komisyon syantifik Akademi an. Sou bò pa li, Komisyon
syantifik la, selon kad teyorik li te tabli nan demach travay la, pran tan ki nesesè
pou li konsidere tout remak patisipan yo te fè yo. Apre sa, Akademi an òganize
plizyè jounen atelye ant manm Konsèy akademisyen yo epi Konsèy Konsiltatif
la. Manm enstans sa yo reyaji sou travay la epi yo vote pou yo adopte li nan
okazyon Asanble jeneral enstitisyon an ki te fèt nan mwa janvye 2023.
Dokiman sofgade sous: https://akademikreyol.net/
